Lied 414 Geef ons genadig, goede God

Geef ons genadig, goede God,
dat wij nu gaan in vrede.
Geen ander is aan onze zij
een licht, een schild, een God als Gij.
Ga met ons op onze wegen.
Lied 414

Luther maakte zijn vertaling van de middeleeuwse antifoon ‘Da pacem Domine' (Geef vrede, Heer) in een periode dat het met de reformatie niet zo goed ging. Van alle kanten dreigden gevaren. Karel V zegevierde in 1526 over de Franse koning Frans I en had nu de handen vrij om de reformatie in Duitsland krachtig te gaan bestrijden. Vanuit het oosten rukten de Turkse legers op, zij hadden Hongarije al bezet en stonden in 1529 aan de poorten van Wenen. Luther zag in de oprukkende Turkse legers een bedreiging van de vrijheid die hij net had ontdekt, de persoonlijke vrijheid die de kern van zijn reformatorisch denken vormde. In zijn geschrift ‘Vom Kriege wider die Türken' (1529) meende hij het Turkse gevaar alleen af te kunnen wenden ‘door boetedoening, gebed en godsvertrouwen'.
Luther vertaalde eind 1528 letterlijk deze middeleeuwse antifoon (zesde eeuw), maar voegde er met het ‘genädiglich' en ‘alleine' (‘genadiglijk' en ‘alleen') bewust twee kernbegrippen van zijn reformatorische theologie aan toe: ‘sola gratia', ‘alleen door genade'.
Ook de melodie stamt van Luthers hand, al is het duidelijk dat ook aan de muziek middeleeuwse voorbeelden ten grondslag hebben gelegen, zoals aan de hymne ‘Veni redemptor gentium'. Opvallend is de milde, glijdende melodiek, die zo verwant is aan de ingetogen gebedstoon van het Gregoriaans. Deze melodie staat in groot contrast met bijvoorbeeld ‘Ein feste Burg ist unser Gott' of ‘Vom Himmelhoch da komm ich her', melodieën met een hoge, stoere inzet, proclamerend en annoncerend van karakter. Stond de melodie van ‘Verleih uns Frieden' in ‘Zingend Geloven' (I, 63) nog genoteerd met gewone kwartnoten en in een vierkwartsmaat, in het nieuwe liedboek is het gregoriaanse karakter weer naar voren gehaald door een maatloze notatie en ‘stokloze noten'.
Zeer veel muziek is geschreven bij dit lied. Zo baseerde Johann Sebastiaan Bach zijn cantates BWV 142 en BWV 26 op dit kerklied, componeerde Heinrich Schütz in 1629 voor de vredesconferentie in Mühlhausen tijdens de dertigjarige oorlog de grootse cantate ‘Da pacem Domine' en schreef hij in 1648 bij de vrede van Münster het graag gezongen vijfstemmige motet ‘Verleih uns Frieden'. Opvallend is dat grote ‘orgelcomponisten' zoals Buxtehude en Bach deze melodie niet voor orgel hebben bewerkt, maar wel veel 20ste-eeuwse componisten zoals Ernst Pepping, Joseph Ahrens, Jan Bender, Helmut Bornefeld, Johann Nepomuk David en Hans Friedrich Micheelsen.

Hans Jansen