LvK 130 Bewaar ons Here

Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort
Bewaar ons, Here, bij uw woord
LvK 310

Zoals het lied 'Verleih uns Frieden' is ontstaan toen de Turken in 1529 voor de poorten van Wenen lagen, zo ontstond 'Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort' rond 1541/42, toen de Turken bij Boedapest de keizerlijke legers hadden verslagen. De keizerlijke vloot was bij Algiers door een hevige storm totaal vernietigd, de Franse koning sloot een verbond met de Sultan en het gerucht ging dat de Paus zich bij dit verbond wilde aansluiten. De Lutherse reformatie leek onder deze enorme politieke druk te bezwijken. In deze situatie vroeg de Saksische keurvorst Johann Friedrich aan Luther of hij de gemeentes wilde oproepen 'zonder ophouden te bidden.' 'Zingen is dubbel bidden' (Augustinus) en zo schreef Luther zijn lied 'Erhalt uns Herr', met de toevoeging: Een kinderlied om te zingen tegen de twee aartsvijanden van Christus en zijn Kerk, nl. de Paus en de Turken. Luther stelde dat het gebed van onschuldige kinderen een krachtig wapen is in de strijd tegen vijanden die hun toevlucht hebben genomen tot geweld. Fel gaat Luther in de tweede regel van strofe 1 dan ook tekeer tegen deze aartsvijanden: 'und steur des Papsts und Türken Mord'. Later is deze regel in een wat mildere vorm gegoten, zoals in het Liedboek van 1973 bij lied 310: 'betoom des vijands roof en moord'. Jammer is dat in het huidige liedboek dit lied zich nog verder van zijn historische en religieuze context heeft verwijderd, de tekst van lied 721 en 722 is nog maar een flauwe afspiegeling van de actuele, reformatorische kracht die oorspronkelijk in dit lied verborgen lag.
De melodie is afgeleid van de Middeleeuwse hymne ‘Veni redemptor gentium'. Luther bewerkte het Gregoriaans zodanig dat het door iedereen (allereerst door de kinderen!) snel kon worden meegezongen. Hij legt het muzikale hoogtepunt op ‘Jesum Christum', het ‘stoten van de hoge troon' wordt fraai weergegeven door een lange dalende muzikale lijn. Het is één van Luthers laatste liederen. Het is een compacte melodie, kort en krachtig, met weinig woorden en met weinig noten wordt veel gezegd. De uitstraling van het lied is direct vanaf het begin heel groot geweest. Vooral die tweede regel (‘Papst und Türken Mord') is telkens aanleiding geweest tot felle twisten, het aantal varianten is werkelijk oneindig. De muziek, de melodie heeft zich echter nooit iets aangetrokken van al het gekrakeel. De melodie bleef ongewijzigd en heeft een lange rij van componisten geïnspireerd tot het schrijven van liedzettingen, motetten en cantates. De koraalcantates ‘Erhalt uns Herr' van Dietrich Buxtehude (BuxWV 27) en J.S. Bach (BWV 126) worden veel uitgevoerd, evenals de liedmotetten van o.a. Kurt Thomas en Hugo Distler. Oude muziek die telkens weer volop tot leven komt!

Hans Jansen