Inleiding kerkliederen van Luther

Luther en de kerkmuziek

Toen Luther zijn nieuwe kerkliederen schreef en letterlijk alle ruimte gaf voor de muziek in de eredienst legde hij de basis voor wat later de ‘Lutherse kerkmuziek' is gaan heten. In tegenstelling tot Calvijn, die tijdens de kerkdienst alleen eenstemmige psalmen onbegeleid wilde laten zingen, had Luther geen bezwaar tegen meerstemmige kerkmuziek. Luther zag de muziek als een schepping van God en ‘wilde de muziek dienstbaar maken aan Hem die ze geschapen had'. Alle ruimte dus voor de muziek, vocaal en instrumentaal.
Luther hield van muziek, maar daarnaast wist Luther ook dat muziek een belangrijk middel was om de boodschap van de reformatie te verspreiden. Welke enorme invloed Luther heeft gehad op de muziekgeschiedenis heeft hij nooit kunnen bevroeden. Naast een theologische reformatie zou men achteraf ook kunnen spreken van een muzikale reformatie.
Allereerst waren het de nieuwe liederen die Luther samen met vele andere componisten componeerde. Het waren kerkelijke liederen in de volkstaal, bedoeld om het volk kennis bij te brengen over de Bijbel en tegelijkertijd de boodschap van de reformatie over te brengen. Luther was ervan overtuigd dat er geen beter middel was dan het lied om de gemeente bij de evangelieboodschap te betrekken. Het is lofzang, catechismus, gebed en verkondiging in één.
Liederen in de volkstaal en bedoeld om thuis en in de kerk samen te zingen.
Luther kwam in zijn jonge jaren al snel met muziek in aanraking. Zingen was een hoofdvak op de Latijnse school. Met getrainde stemmen zongen de jongensstemmen in de Latijnse mis en getijden. Vele uren heeft hij psalmen moeten zingen. Naast zingen leerde Luther de luit bespelen, het begeleidingsinstrument bij uitstek. Hoe belangrijk muziek voor hem was blijkt wel uit de volgende uitspraak: ‘Ik geef de muziek de eerste plaats na de theologie. Dat zie je aan het voorbeeld van David en alle profeten, omdat zij alles wat zij te zeggen hadden in maat en lied overgeleverd hebben.'
Luthers verbijstering over de dood van twee Augustijner monniken uit Antwerpen, die in Brussel verbrand werden nadat ze hadden geweigerd de nieuwe Lutherse leer te verwerpen, zette hem in 1523 aan tot het schrijven van zijn eerste lied: ‘Ein neues Lied wir heben an.'
Daarna volgden 36 andere liederen waarvan er nu nog 13 in ons nieuwe Liedboek zijn opgenomen. In de komende nummers van Schiedams Kerknieuws zullen enkele bijzondere liederen van Luther nader bekeken worden.

Hans Jansen